مهدي
اخوان ثالث از پيش‌كسوتان شعر امروز فارسي به ويژه شعر حماسي و اجتماعي است. او را
شاعر حماسه‌هاي شكست مي‌نامند. شعر اخوان ريشه در ادبيات گذشته ايران دارد كه هم از
نظر زبان و هم از نظر مضمون قوي و پر بار است. او در شعرش كلمات زبان محاوره را به
راحتي در كنار كلمات ادبي فاخر مي‌نشاند و از اين حيث زبان غني و خاص خود را داراست
كه در ميان شاعران معاصر كاملاً مشخص است.
|
اشعار او ريشه هاي اجتماعي و عاشقانه دارد. اخوان در جواني با شعر كلاسيك
فارسي آشنا شد و به سرودن قصيده و غزل پرداخت اما همواره به دنبال نوعي
تازگي در شعر بود اخوان و در پي آشنايي با نيما و تحت تأثير شعر او دگرگون
شد.
اشعار نخستين او تماماً به شيوه كهن است كه حاكي از توانايي وي در سرودن به
شيوه سنتي است. سبك شعريی اخوان ثالث در اغلب مجموعه های او سبك
حماسيی و اساطيری‌كهن با الهام از فردوسی است و تأثير شاهنامه در
بيشتر اشعار او آشكار است بطوريكه شيوه شاعری او نوعی سبك خراسانی
نوين است. |
 |
اما آنچه وي
را در مقام شاعري صاحب سبك معرفي مي كند اشعار نو و تازه اوست كه آغاز آنرا مي‌توان
در مجموعه "زمستان" دانست. اخوان وزن را با شعر فارسي همراز و همدم مي‌دانست و
نمي‌خواست آنرا از شعر بگيرد. قافيه را هم براي تعادل و توازن و تناسب شعر لازم
مي‌دانست و آنرا به كلي رد نمي‌كرد.
زبان وي
كاملاً مستقل، تازه و ويژه خود اوست. زبان او مجموعاً لحن حماسي دارد. لحني كه ريشه
آنرا در اشعار فردوسي، ناصر خسرو و بهار مي‌توان يافت.
اخوان از تغزل گويي به حماسه سرايي رسيد و شاعري اجتماعي شد. او باشور و هيجان پاي
به ميدان اجتماع گذاشت اما خيلي زود گرفتار شكست شد و به وحشت افتاد. از اين پس
تمام وجود او را نااميدي فرا گرفت و او حماسه سراي غم‌ها گشت.
 |
منتقدان و محققان، اشعار اخوان را به سه دوره تقسيم می کنند:
دوران نخست که
از حدود بيست سالگی او آغاز شد و تا سال ۳۲ ادامه يافت. در اين دوران او
اشعاری به سبک قدما می سرود. در اين دوران بود که به گفته مرتضی کاخی ملک
الشعرای بهار آينده شعری خوبی برای اخوان آرزو می کند. در اين دوران م.
اميد به زبانی فاخر و متشخص نزديک می شود.
دوران دوم فعاليت ادبی او از بعد بيست و هشت مرداد ۳۲ آغاز می شود و تا
حوالی سال های پنجاه تا پنجاه و يک ادامه می يابد. اخوان در اين دوران به
طور جدی به شعر نيمايی می پردازد و با تسلطی که به اوزان ادبيات کلاسيک
دارد و با علاقه ای که به زبان خراسانی نشان می دهد، ازهم آميزی آنها با
شعر نيمايی اشعاری خلق می کند که از نظر وزن و قافيه، زبان و مضمون کاملا
نو و متفاوت اند.
در اين دوران است که مضامين سياسی و فلسفی در اشعار او جان می گيرند و به
دليل اشعار اين دوران، که دوران پس از شکست نهضت ملی است، او شاعر حسرت ها
و حماسه های شکست خورده لقب می گيرد. کار او با زبان در اين دوران رشک
برانگيز است. |
زبان فاخر و متشخص اشعار او، همراه با مضامين نويی که به کار می گيرد، سبب آفرينش
شعرهای درخشان و کم نظيری در ادبيات معاصر ايران می شود
دوران سوم فعاليت های ادبی اخوان از اوايل دهه پنجاه
تا پايان روزگار او ادامه يافت. شاخص ترين کارهای اخوان در اين دوره نوشتن کتاب
بدعت ها و بدايع نيما يوشيج و عطا و لقای نيماست. او در کتاب نخست بديع و عروض و
قافيه، فرم و بيان شعری نيمايی را جزء به جزء شرح داده و انطباق و سازگاری آنرا با
ادبيات کلاسيک ثابت کرده و به اين ترتيب به تثبيت و استحکام شعر نو فارسی و به ويژه
بخش نيمايی آن پرداخته است.
آخرين مجموعه شعر اخوان يکسال پيش از درگذشت او با نام تو را ای کهن بوم و بر دوست
دارم منتشر شد. اخوان در اين مجموعه ديگر بار به سوی ادبيات کلاسيک روی کرده است.
سال ها از درگذشت اخوان ثالث گذشته، اما هنوز آثار او به طور جدی در ميان شاعران
معاصر مطرح است.
اخوان از بسياری از اساتيد مدعی دانشگاه‌ها بيشتر بر زبان و ادب فارسی و ظرائف آن مسلط بود. مجموعه مقالات و موخره هايی که
بر دواوين شعرش نوشته است، گويای اين امر است.
به همين دليل اخوان شاعری اديب و سخن پرداز است. به عبارتی تسلط او بر دانش ادبی و
صناعات آن از جوهره شعريش تاحدی کاست و هرچه جلوتر رفت اين ويژگی بارزتر شد.
در شاعران معاصر کمتر کسی را داشته و داريم که به ميزان اخوان بر زبان و ادب فارسی
مسلط بوده است.
تعريف اخوان از شعر به بيان خود وي را مي‌توان نمايانگر درك عميقش از شعر دانست :
«شعر محصول بی‌تابی آدم است در لحظاتی که شعور نبوت بر او پرتو
انداخته. حاصل بی‌تابی در لحظاتی که آدم در هاله‌ای از شعور نبوت قرار گرفته است.
شاعر بی‌هیچ شک و شبهه طبعا و بالفطره باید به نوعی، دیوانه باشد و زندگی غیر معمول
داشته باشد و این زندگیهای احمقانه و عادی که غالبا ماها داریم، زندگی شعری نیست.
باید همه‌ی عمر، هستی، هوش، همت، همه‌ی خان و مان و خلاصه تمامت بود و نبود وجود را
داد»
روحش شاد و يادش گرامي باد.
